بایوس چیست و چگونه کار می‌کند

بازر یا Buzzer، یک اسپیکر بسیار کوچک روی بدنه مادربورد بوده و وظیفه‌اش پخش انواع بوق‌ها، در شرایط مختلف است. تا حالا به این مسئله فکر کرده‌اید که یک بوق کوتاه Buzzer، چه مراحلی را طی کرده‌است و چه موقع این اتفاق می‌افتد؟ اگر با کامپیوتر آشنایی داشته باشید، باید بدانید که بایوس چیست و چگونه کار می‌کند؟ بایوس یا BIOS، یک تراشه‌ی بسیار کوچک است که روی مادربرد قرار می‌گیرد و توسط یک باتری، اطلاعات مادربرد را ذخیره می‌کند. زمانیکه شما کامپیوتر را روشن می‌کنید، بایوس اقدام به بررسی قطعات سخت افزاری کامپیوتر کرده و در صورتی که قطعات همگی سالم باشند، دستوری به Buzzer می‌دهد که یک بوق کوتاه بزند. آن زمان است که با صدای بوق کوتاه، متوجه روشن شدن کامپیوتر می‌شنوید. جالب بود نه!؟ حال در این مقاله از آچارباز تصمیم داریم به سوال “بایوس (BIOS) چیست و چگونه کار می کند؟” پاسخ داده و اطلاعات کامل‌تری را در اختیار شما قرار دهیم.

• آپدیت بایوس و پروگرام کردن بایوس چیست؟
• مزایای آپدیت بایوس چیست؟
• بایوس لپ تاپ چیست و چگونه کار می کند؟
• چند نوع بایوس وجود دارد؟
• تکنولوژی Dual Bios چیست؟ بایوس دوگانه
• رمز بایوس چیست؟
• باتری بایوس چیست؟
• در مورد آموزش تنظیمات بایوس کامپیوتر چه می‌دانید؟
•  Firmware bios چیست؟
• علائم خرابی بایوس چیست؟

بایوس چیست؟

مقاله‌مان، را با این پرسش آغاز می کنیم که بایوس چیست؟ بایوس مخفف عبارت Basic Input Output System، نوعی فریم است که در تراشه مادربرد ذخیره می‌شود. بعد از اینکه کامپیوتر را روشن می‌کنید، قطعه بایوس شروع به کار می‌کند و تست‌های اولیه و ثانویه دیگر قطعات نصب شده روی مادربرد را انجام می‌دهد. اولین کار بایوس، تشخیص و شناسایی قطعات سخت افزار سیستم، مانند: سی‌پی‌یو، رم، کارت گرافیک و سایر سخت افزارهاست و دومین کار هم بارگذاری سیستم عامل است.

اطلاعات سخت افزاری که توسط قطعه بایوس شناسایی شده، قابل دیدن هستند. برای اینکه به اطلاعات بایوس سیستم دسترسی پیدا کنید، بعد از روشن کردن نوت‌بوک و نمایش اولین صفحه، کلید مربوط به ورود به صفحه بایوس را که توسط سیستم به شما معرفی شده، روی کیبورد فشار دهید.

در برندهای مختلف نوت‌بوک، کلید ورود به بایوس متفاوت هستند. برای مثال:

• در نوت بوک‌های HP (اچ پی) کلید ورود F10،
• در نوت بوک‌های SONY، کلید ورود F2 و
• در نوت بوک‌های MSI کلید ورود به بایوس DEL است.

صفحه‌ی بایوس، علاوه بر اینکه اطلاعات سخت افزاری را نمایش می‌دهد، امکان خصوصی سازی را نیز، فراهم می‌کند. برای مثال شما می‌توانید در بایوس، بخش صدا، کارت شبکه و USB (یو اس بی) دستگاه را غیرفعال کنید و یا با ساخت رمز ورود برای بایوس و سیستم خود، امنیت دستگاه‌تان را بالا ببرید و اگر مشکلاتی در سیستم مشاهده کردید، در حین تعمیر کامپیوتر با ریست کردن بایوس، تمام گزینه‌های آن را به حالت اولیه و کارخانه برگردانید.

این آی‌سی، نسبت به دستگاه‌ها و متفاوت بودن حجم فایل بایوسی که در آن ذخیره می‌شود، ظرفیت‌های متفاوتی دارند که هرکدام کاربرد خاص خود را دارند و بر اساس ظرفیت حافظه نام گذاری می‌شود. برای مثال آی‌سی ۲۵Q64  دارای ۸MB حافظه است.

آپدیت بایوس و پروگرام کردن بایوس چیست؟

یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید در هر دستگاه انجام شود، آپدیت بایوس دستگاه است که هر شرکت سازنده، بعد از تولید دستگاه، برای برطرف کردن مشکلات آن ارائه می‌کند و باید این کار با دقت بسیار بالایی انجام شود تا آسیبی به دستگاه وارد نشود و مشکلاتی مانند دور بالای فن، حرارت زیاد و … برطرف شود.

آپدیت بایوس شامل تغییراتی مانند:

• برطرف کردن مشکلات نامشخص سخت افزاری
• پشتیبانی از پردازنده‌های جدید و هاردهایی با ظرفیت بالاتر
• اضافه کردن امکانات جدید
• اضافه کردن لایه‌های امنیتی

بعضی از افراد تصور می‌کنند که آپدیت دستگاه، سرعت سیستم را بالا می‌برد و همیشه به دنبال آپدیت جدید برای دستگاه هستند، اما این کار تاثیری روی سرعت دستگاه ندارد. آپدیت بایوس بسیار حساس است و بهتر است در مراکز معتبر خدمات پس از فروش انجام شود تا از آسیب دیدن دستگاه جلوگیری شود.

مزایای آپدیت بایوس چیست؟

با آپدیت بایوس، این امکان برای مادربورد فراهم می‌شود که از پردازنده‌های جدید با سرعت بالا و هارد دیسک جدید پشتیبانی کند. هر زمانی که شما تصمیم به تعویض و به‌روز کردن قطعه پردازنده کامپیوتر و یا لپ تاپ خود را بگیرید، ممکن است از سوی بایوس، این قطعه شناسایی نشود. پس با آپدیت بایوس، این مشکل برطرف خواهد شد.

• اگر شما بنا به هر دلیلی مجبور به تعویض هارد دیسک کامپیوتر شوید، در صورت آپدیت بودن بایوس، مشکلی در شناسایی دیسک جدید نخواهید داشت. در واقع، با آپدیت بایوس، بسیاری از مشکلات احتمالی کامپیوتر برطرف خواهد شد.

آی سی بایوس چیست؟

آی سی بایوس، یک قطعه روی بایوس است که ممکن است دچار اختلال شود.

بایوس لپ تاپ چیست و چگونه کار می کند؟

بایوس در لپ تاپ، یک چیپ مربعی شکل است که در نزدیکی برد قرار دارد. بعضی از دستگاه‌ها، دو بایوس دارند. که حجم یکی بیشتر از دیگری است. هر دو بایوس، کنار هم هستند و به خوبی و هماهنگ با یکدیگر کار می‌کنند.

چند نوع بایوس وجود دارد؟

همانطور که در قسمت‌های قبل اشاره شد، Bios کوتاه شده عبارت (Basic Input Output System) بوده و یک سفت افزار است که در تراشه‌ی مادربرد قرار دارد.

انواع بایوس در گذر زمان عبارتند از:

1. ROM-Read Only Memory

این مدل قابلیت برنامه ریزی مجدد نداشت و فقط قابل خواندن بود.

• PROM-Programmable ROM

این رام خالی، قابل پروگرام شدن است و می‌تواند با کمک دستگاه برنامه نویس P-Rom راه اندازی شود. P-Rom تنها یک بار ویرایش و به روز می‌شود.

• EPROM-Erasable PROM

این نوع رام، با نور ماورا بنفش پاک شده و با برنامه P-Rom برنامه‌ریزی می‌شود. در این رام، عملیات پروگرام شدن چندین بار اتفاق می‌افتد. اما پاک کردن و باز نویسی زیاد تراشه، آن را بی‌فایده می‌کند.

• EEPROM – Electrically EPROM

این نوع بایوس‌ها را می‌توان بدو حذف تراشه به راحتی پاک کرد.

• Flash

فلش یکی از نمونه‌های بسیار جدید فناوری است که ذخیره سازی قابل حمل بالایش در کنار قیمت پایینش آن را در کنار رقبایش محبوب‌تر و قابل اعتمادتر کرده‌است. حافظه فلش می‌تواند بخواند و بنویسد و برای حفظ داده‌های خود منبع انرژی دارد.

تکنولوژی Dual Bios چیست؟ بایوس دوگانه

تکنولوژی DUAL BIOS، دو بایوس فیزیکی را برای مادربورد فراهم می‌کند. یکی از این چیپ‌‌ها، بایوس اصلی است که برای بوت شدن از آن استفاده می‌شود. بایوس دوم، بایوس پشتیبان و نسخه پیش فرض کارخانه است. اگر بایوس اصلی به هر علتی دچار مشکل شد یا کارکردش متوقف شود، بایوس پشتیبان در کوتاه‌ترین زمان ممکن در بوت بعدی جایگزین بایوس اصلی می‌شود.

رمز بایوس چیست؟

همه‌ی ما اغلب برای داشتن یک حاشیه امنیت بیشتر برای لپ تاپ یا کامپیوتر خود یک رمز برای یوزرمان می‌گذاریم. رمزگذاری روی سیستم عامل کار پیجیده و سختی نیست.

در واقع، با تعریف رمز بایوس لپ تاپ یا کامپیوتر، تعیین می‌کنیم که قبل از راه اندازی سیستم از شخص رمز عبور دریافت شود. زمانی که سیستم را Boot می‌کنیم از اطلاعات Bios استفاده می‌کنیم و با رمزگذاری بایوس می‌توانیم از تمامی فایل‌های خود محافظت کنیم. رمز بایوس همان رمزی است که درایوها و اطلاعات شخصی‌مان را در سیستم عامل محافظت می کند.

باتری بایوس چیست؟

باتری بایوس یا باتری Cmos (باتری مادربرد) یک آی سی است که روی مادربرد قرار دارد و وظیفه‌اش ذخیره تمامی اطلاعات است. باتری‌های ماربرد یا بایوس، با کد CR2032 قابل شناسایی هستند. این باتری‌ها دارای یک هسته لیتیومی بوده و قابل شارژند. به همین علت در زمان کار با کامپیوتر می‌توان آن را شارژ کرد. باتری‌های Cmos، عمر محدود و نزدیک به 6 سال دارند. ولتاژ این باتری‌ها چیزی حدود 3 ولت است و بخش بالایی قطب مثبت و سمت دیگر قطب منفی آن است.

در مورد آموزش تنظیمات بایوس کامپیوتر چه می‌دانید؟

برای ورد به بخش تنظیمات بایوس کامپیوتر باید هنگامی که کامپیوتر را روشن می‌کنید، کلید Delete و در برخی Ctrl+F1 یا F12 را فشار دهید. در این بخش ما به معرفی مهم‌ترین تنظیمات بایوس کامپیوتر می‌پردازیم:

1. Standard CMOS Features

این بخش شامل تنظیمات اصلی و مشترک بین تمام سیستم‌هاست.

• Advanced CMOS Features

بخش Advanced CMOS Features شامل امکانات ویژه و اختصاصی بایوس است.

• Integrated Peripherals

تنظیمات دستگاه‌ها و قطعات روی مادربرد، تنظیمات دستگاه‌های آن برد  (On Board) مثل کارت صدا، پورت‌های یو اس بی، کارت گرافیک‌های آن بورد، کارت شبکه تعبیه شده روی مادربرد، در این قسمت قرار دارند.

• Power Management Setup (تنظیمات مدیریت تغذیه سیستم)

تنظیمات مدیریت تغذیه سیستم شامل چند بخش مهم می‌شود که عبارتند از:

• تنظیم عملکرد حالت ACPI
• خارج شدن دستگاه‌های متصل به USB از حالت استندبای
• خارج شدن سیستم با کیبورد متصل به PS2 از حالت استندبای
• خارج شدن سیستم با ماوس متصل به PS2 از حالت استندبای
• نحوه عملکرد پاور روی کیس
• Pnp/PCI Configuration یا (پیکربندی و تنظیمات مربوط به دستگاه‌ها)
• PC Health Status یا H/W Monitor

این بخش شامل وضعیت کلی سیستم همچون سرعت فن‌ها، دمای جاری سیستم و … است.

• Frequency / Voltage Control (کنترل ولتاژ فرکانس)

فرکانس کاری پردازنده، ولتاژ کاری رم و پردازنده، ولتاژ کارت گرافیک متصل به شکاف AGP را در این بخش می‌توان تنظیم کرد. دخالت و دست کاری این بخش بدون داشتن اطلاعات دقیق و کافی ممکن است باعث سوختن مادربرد، پردازنده و یا کارت گرافیک شود. اگر در این بخش نیاز به تغییر بود، باید از یک فرد متخصص در تعمیر کامپیوتر و لپ تاپ کمک گرفت.

•  Top Performance / Loaf Fail-Safe / Optimized Default (تنظیمات اولیه و تنظیمات بهینه)

این بخش با سه عنوان در دسترس است و شامل تنظیمات پیش فرض و پیش تنظیمات پیشنهادی است.

• BIOS Setting Password – Set Supervisor & User Password (کلمه عبور تنظیمات بایوس/ تنظیم عبور کلمه کاربر)

در این بخش می‌توان برای ورود به سیستم و یا تنظیمات بایوس کلمه‌ی عبور گذاشت.

1. Save and Exit (ذخیره و خروج از بایوس)

اغلب با زدن  کلید F10، تغییرات اعمال شده در بایوس ذخیره شده و سیستم Restart می‌شود. البته در برخی از مادربردها باید گزینه  Save and Exit را بزنید تا تغییرات سیو شده و سپس خارج شوید.

Firmware bios چیست؟

نرم افزاری است که در سخت افزار پنهان شده‌است. اگر بخواهیم در مورد فرم ویر، به طور واضح‌تر صحبت کنیم، باید بگوییم:  Firmware پایین‌ترین سطح دسترسی به سخت افزار است و اگر دچار مشکل شود، اشکال‌های بسیار مهمی در عملکرد سیستنم عامل و نرم افزارها به وجود می‌آید.

به عبارت دیگر، وقتی ما یک قطعه سخت افزار را روی کامپیوتر نصب می‌کنیم، باید درایورها و یا نرم افزارهای راه اندازی آن را نیز نصب کنیم. Firmware نرم افزاری است که یک سطح از درایورها پایین‌تر است و در حقیقت بخشی از سیستم عامل، درایورها و سخت افزارها محسوب نمی‌شود، بلکه جزئی از سخت افزار است.

علائم خرابی بایوس چیست؟

در این قسمت به بررسی علائم خرابی بایوس می‌پردازیم و در ادامه در مورد تعویض بایوس با یکدیگر سخن خواهیم گفت.

• باز نشانی زمان و تاریخ سیستم

همانطور که در قسمت‌های قبل به آن اشاره کرده‌ایم، خواندن زمان و ساعت به عهده باتری بایوس است. زمانیکه این باتری توان مناسب را نداشته باشد، تاریخ و زمان سیستم با اختلال روبرو خواهد شد. اگر دوباره ساعت و زمان را تنظیم کردید ولی بازهم مشکل همچنان ادامه داشت به سراغ تعویض باتری بایوس بروید.

• تنظیم مجدد بایوس

اگر شما دوباره سیستم‌تان را راه اندازی کرده‌اید و با تنظیم مجدد بایوس روبرو شدید، زمان آن است که باتری بایوس خود را تعویض کنید.

• از کار افتادن فن CPU

برخی از مادربردها، انرژی مورد نیار خنک کردن سی پی یو را فراهم می‌کنند. این انرژی، از طریق بایوس تأمین می‌شود. زمانی که انرژی لازم برای باتری مادربرد تأمین نشود، باتری نمی‌تواند CPU را خنک کند.

• راه اندازی مجدد ویندوز

گاهی در حال کار با سیستم خودتان هستید که ناگهان با پیام راه اندازی مجدد ویندوز مواجه می‌شوید. یکی از دلایل راه اندازی مجدد ویندوز، خرابی باتری بایوس است که باید آن را تعویض کنید.

• عدم شروع کار سیستم

ممکن است که شما سیستم خود را روشن کرده‌اید، اما سیستم بالا نیامده و مانیتور مشکی است. یکی از دلایل بروز این اتفاق، خرابی باتری بایوس است.

در مقاله” بایوس چیست و چگونه کار می‌کند” ما در مورد بایوس، علائم خرابی بایوس، آموزش تنظیمات بایوس و … با شما سخن گفتیم.